Horror (łac. groza, strach), fantastyka grozy – odmiana fantastyki polegający na budowaniu świata przedstawionego na wzór rzeczywistości i praw nią rządzących po to, aby wprowadzić w jego obręb zjawiska kwestionujące te prawa i nie dające się wytłumaczyć bez odwoływania się do zjawisk nadprzyrodzonych. Zadaniem horroru jest często wywołanie lęku i niepokoju u odbiorcy utworu. Pojawiające się w świecie utworu zjawiska fantastyczne podważają ustalone na początku i akceptowane przez bohaterów prawa świata.

Początki kina grozy sięgają przełomu wieku XIX i XX (Georges Melies i jego filmy o potworach). Gatunek horroru wiele zawdzięcza niemieckiemu ekspresjonizmowi w filmie, który po I wojnie światowej stworzył kilka arcydzieł kina grozy (m.in. Gabinet doktora Caligari, Zmęczona smierć, Gabinet figur woskowych, Golem a przede wszystkim Nosferatu – symfonia grozy). W Hollywood w latach 20. powstały Dzwonnik z Notre Dame i Upiór w operze. W latach 30. w amerykańskich studiach, szczególnie w Universal Studios, stworzono klasyczne dziś horrory z postaciami Draculi (w którego wcielił się Bela Lugosi), Frankensteina, gdzie w roli monstrum wystąpił Boris Karloff (oba filmy pochodzą z 1931 r.), i mumii z Karloffem (1932). Wszystkie te filmy miały wielką ilość sequeli. Po II wojnie światowej, w latach 50., nastąpił boom na horrory science fiction, opowiadające o inwazjach z kosmosu lub o skutkach promieniowania po wybuchu bomby atomowej (np. Godzilla). W drugiej połowie lat 50. i w latach 60. w Wielkiej Brytanii działała wytwórnia Hammer Films, specjalizująca się w realizacji gotyckich horrorów z gwiazdami Peterem Cushingiem i Christopherem Lee. Były to najczęściej remaki klasycznych filmów z postaciami Draculi, Frankensteina i mumii. W tym samym czasie w American International Pictures (AIP), wyprodukowano serię adaptacji opowiadań Edgar Allan Poe z udziałem Vincenta Price'a.

Dziś do klasyków, oprócz filmów wymienionych powyżej, zalicza się produkcje z lat 60., 70. i 80. XX w. np. Psychozę Alfreda Hitchcocka, Noc żywych trupów i jego kontynuacje George'a A. Romero, serie Koszmar z ulicy Wiązów, Piątek 13. i Halloween, które wykreowały postacie Freddy'ego Kruegera, Jasona Voorheesa i Michaela Myersa. Począwszy od roku 1976, gdy Brian de Palma nakręcił film Carrie wg powieści Stephena Kinga, autor ten wywiera wielki wpływ na gatunek. Jego bardzo popularne powieści i opowiadania są znakomitym tworzywem literackim dla filmów grozy, zysukących uznanie i przychylność widzów (np. Lśnienie w reżyserii Stanleya Kubricka przez wielu uznawane jest za horror idealny). W drugiej połowie lat 90. liczyć zaczęło się kino japońskie – horrory takie jak The Ring – krąg, Klątwa ju-on czy Dark Water znakomicie sprzedały się na całym świecie, dla Amerykanów stały się świetnym materiałem na remaki. Wyróżnia się kilka rodzajów horrorów w kinie. Współcześnie często spotykane są krwawe gatunki gore oraz slasher. Slashery często mieszają się z innymi rodzajami horroru, najczęściej z gore’em. W wielu przypadkach oba te rodzaje wynikają same od siebie.

Dreszczowiec (ang. thriller) - rodzaj utworu sensacyjnego, powieści, filmu lub serialu telewizyjnego, mającego wywołać u czytelnika bądź widza dreszcz emocji. W odróżnieniu od horroru tajemniczość i niesamowitość w thrillerze nie mają jednak cech nadprzyrodzonych; zagrożenie jest realne, często tkwi w psychice głównego bohatera, toczącego walkę wewnętrzną, choć ostatnimi czasy coraz częściej można spotkać się z dziełami (zwłaszcza filmowymi) zawierającymi w sobie mieszankę horroru jak i thrillera. W zależności od podgatunku fabuła thrillera opiera się zwykle na obronie jakiegoś dobra - życia ludzkiego, państwa, społeczności; zaskakujące rozwiązanie akcji następuje pod koniec utworu. Prekursorem thrillera w filmie był Alfred Hitchcock (Ptaki). W literaturze elementy thrillera pojawiają się od lat 60. XX wieku (m.in. u Fredericka Forsytha,Fantastyka naukowa - gatunek literacki lub filmowy (zwany też z angielska science fiction i określany skrótowo jako "s-f" lub "sci-fi") ) o fabule osnutej na przewidywanych osiągnięciach nauki i techniki oraz ukazującej ich wpływ na życie jednostki lub społeczeństwa. Razem z fantasy i horrorem, fantastyka naukowa zaliczana jest do fantastyki.

Informacje ogólne - Fantastyka naukowa najczęściej opisuje wydarzenia umiejscowione w przyszłości wobec czasów autora (lecz niekoniecznie!) i opiera się na hipotetycznym rozwoju nauki i techniki. Utwór fantastycznonaukowy zawiera zwykle takie cechy jak: specyficzny typ czasoprzestrzeni, neologizmy związane z rozwojem techniki, kontakt z obcą cywilizacją, podróż w czasie, cudowność lub tragiczne skutki wynalazków technicznych i odkryć naukowych. Najważniejsza jest hipotetyczna zgodność wydarzeń ze współczesnym stanem wiedzy o nauce i technice. Najbardziej charakterystyczne motywy utworów s-f to umiejscowienie akcji w innych galaktykach, zamknięcie jej na pokładzie statku kosmicznego, wędrówka w czasie, kontakt z obcą cywilizacją. Akcja utworów s-f może się jednak również odbywać w całości na naszej planecie w nieznacznie tylko zmodyfikowanych przewidywaniach realiów bliskiej nam przyszłości, czy też w czasie równoległym do naszej rzeczywistości. Bywa także, że spora część akcji toczy się w... przeszłości (jak w Linii Czasu Michaela Crichtona).

Gry komputerowe

Najpóźniej horror wykształcił się w grach komputerowych. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. powstawały pierwsze gry-horrory, później zapomniane z powodu słabej grafiki, np. Elvira, Bram Stoker's Dracula, jako grę-horror wymienia się także Dooma. Część z tych gier ma jednak swoich wiernych fanów po dziś dzień. Dopiero w drugiej połowie lat 90. horror stał się  (Statek widmo), czy sama śmierć (Oszukać przeznaczenie). Bohaterowie mogą także ginąć sami, wpadając w zastawione pułapki (Cube, Resident Evil – Domena zła).
Survival horror

Survival horror - gatunek gier komputerowych, w których twórcy próbują wystraszyć gracza poprzez tradycyjną fikcję horrorów. Najczęstszymi motywami w grach tego typu są śmierć, atak nieumarłych, ataki potworów, czary itp. W grach survival horror występuje często dużo krwi, a akcja zazwyczaj odbywa się nocą. Fabuła jest zazwyczaj mroczna i owiana mgłą tajemnicy. Gry te zawierają się w gatunkach TPP, czasem w FPP. Za początek gatunku można uważać pojawienie się się gier Alone in the Dark i System Shock.

Znane gry survival horror: Alone in the Dark, System Shock, Blood Rayne, Resident Evil, Silent Hill, Nocturne,…

Literatura

W literaturze europejskiej fantastyka grozy pojawiła się wraz z gotycyzmem w XVIII w. Za klasyków gatunku uważa się takich autorów jak Bram Stoker (Dracula), Mary Shelley (Frankenstein), Edgar Allan Poe, Howard Phillips Lovecraft, Stefan Grabiński. Znani współcześni autorzy to między innymi Stephen King, Clive Barker, Graham Masterton, Dean R. Koontz czy Neil Gaiman.

Tradycje literatury fantastycznonaukowej sięgają początków XIX w. (Frankenstein Mary Shelley), choć jej prawdziwy początek przypada raczej na lata sześćdziesiąte XIX w. i związany jest z rozwojem zarówno powieści przygodowej, jak i techniki - tu najważniejszym autorem jest Jules Verne: Pięć tygodni w balonie (1863), Wyprawa do wnętrza Ziemi (1864). Dzieje w zasadzie już XX-wieczne otwiera H. G. Wells z Wehikułem czasu (1895) i Wyspą doktora Moreau (1896). Tradycję polskiej s-f stworzył Jerzy Żuławski w trylogii księżycowej: Na srebrnym globie (1903), Zwycięzca (1910), Stara Ziemia (1911).

Najważniejsi polscy twórcy SF: Jerzy Żuławski, Władysław Umiński, Bruno Winawer, Stanisław Lem, Krzysztof Boruń, Janusz A. Zajdel, Konrad T. Lewandowski, Rafał A. Ziemkiewicz, Adam Wiśniewski-Snerg, Marek S. Huberath, Jacek Dukaj, Edmund Wnuk-Lipiński,…

Najważniejsi zagraniczni twórcy SF: Jules Verne, Arthur C. Clarke, Herbert George Wells, Philip K. Dick, George Orwell, Isaac Asimov, Robert A. Heinlein, Frank Herbert, William Gibson, Michael Crichton,…

Do najważniejszych filmów fantastycznych należą: Odyseja kosmiczna 2001 wraz z Odyseją kosmiczną 2010, na podstawie powieści Arthura C. Clarke'a oraz Łowca androidów (oryg. Blade Runner) na podstawie powieści Philipa K. Dicka. W rozwoju filmowej fantastyki ważną rolę odegrały też seriale telewizyjne: Star Trek, Babilon 5 i remake Battlestar Galactica.

Najważniejsi zagraniczni twórcy: Gene Roddenberry, George Lucas,…

Film to utwór audiowizualny, dowolnej długości złożony z serii następujących po sobie obrazów wywołujących wrażenie ruchu, wyrażający określone treści, utrwalony na jakimkolwiek nośniku umożliwiającym wielokrotne odtwarzanie, pierwotnie w kinach, współcześnie również w telewizji i za pomocą innych urządzeń takich jak magnetowidy, odtwarzacze DVD i komputery. Film może być traktowany zarówno jako rodzaj sztuki, jak i jeden z działów przemysłu rozrywkowego, przy czym ścisłe rozgraniczenie filmów na "artystyczne" i "komercyjne" jest często bardzo trudne do przeprowadzenia, gdyż oba te elementy - czysto rozrywkowy i czysto artystyczny - w wielu produkcjach są z sobą przemieszane. Większość współczesnych filmów jest udźwiękowiona - to znaczy posiada dźwięk ściśle zsynchronizowany z obrazem. Dawniej popularne były filmy nieme, na których wszystkie teksty pojawiały się w formie napisów. W historii filmu istniało kilka momentów przełomowych. Pierwszym z ważniejszych było wprowadzenie dźwięku, później koloru, różnych formatów ekranów (np. ekran panoramiczny - cinemascope), filmów trójwymiarowych (zob. IMAX), dźwięku stereofonicznego (Dolby). Jednym z ostatnich przełomów było pojawienie się technologii cyfrowej zarówno przy efektach inscenizacyjnych jak i przy rejestracji obrazu (High Definition). Dotyczy to szczególnie filmu animowanego, gdzie coraz powszechniejsza jest animacja 3D imitująca przestrzeń trójwymiarową (zobacz np. Final Fantasy - realistyczną animację 3D, imitującą film aktorski). Film to bardzo obszerna dziedzina i można ją podzielić na wiele sposobów. Podstawowy i najbardziej popularny z nich to podział na rodzaje:

film fabularny - aktorski film fikcji,

film animowany - tworzony za pomocą klasycznych technik poklatkowych - rysunkowych lub przestrzennych (np. lalkowych i plastelinowych) lub najnowszych technik komputerowych - animacji 3D,

film dokumentalny - film o treści niefikcyjnej, dokumentujący rzeczywistość,

film oświatowy - dla celów dydaktyczno - instruktażowych,

Pojęcie filmu w społecznej świadomości najczęściej kojarzy się jednak z rozrywkowymi aktorskimi filmami fikcji nazywanymi też fabularnymi. W zależności od długości filmy dzielą się na:

krótkometrażowe - do 22 minut,

średniometrażowe - od 22 do 55 minut,

pełnometrażowe - ponad 55 minut - przeciętnie 90 - 132 minut.

Dla telewizji powstają seriale telewizyjne złożone z wielu odcinków. Najczęściej stosowane długości odcinków to 13, 25, 50 minut.

Podstawowy nośnik, na którym kręcony i wyświetlany jest film to światłoczuła taśma celuloidowa 35 mm. Na taśmie filmowej obraz jest zapisany w postaci pojedynczych klatek - kadrów, przesuwających się w projektorze kinowym z prędkością 24 klatki na sekundę (w epoce kina niemego było to 16 klatek na sek.). Coraz rzadziej są stosowane inne szerokości taśmy - 70, 16, 8 mm i super 16 i super 8 mm. Zwłaszcza dla potrzeb telewizji filmy realizuje się także na nośnikach magnetycznych (Beta SP) i cyfrowych (Beta cyfrowa, Divicam, High Definition.

Początkowo filmy wyświetlano na ekranach w proporcji 1 : 1,33 (podstawa 4, wysokość 3) taki format przyjęto też dla ekranu telewizyjnego. Po wprowadzeniu na taśmę filmową ścieżki dźwiękowej format standardowy to 1 : 1,37. W walce z rosnącą konkurencją telewizji w latach 50 XX wieku wynaleziono szeroki panoramiczny ekran (cinemascope). W kamerach i projektorach zastosowano obiektywy anamorfotyczne; ekran wydłużył się do proporcji 1 : 2,55. W latach 60 prowadzono tzw cineramę z wykorzystaniem taśmy 70 mm, z ekranem w proporcjach 1 : 2,75. Obecnie w kinach najczęściej stosuje się format pośredni tzw. kaszetę 1 : 1,66 lub 1 : 1,85) a taśma 70 mm znalazła zastosowanie przy wyświetlaniu obrazów trójwymiarowych w systemie IMAX. Ekran ma tu proporcje 1 : 1,43 a kadr jest ustawiony na taśmie poziomo a nie pionowo jak na taśmie 35 mm.

Poza filmami tworzonymi dla widowni danego kraju bardzo popularne są komercyjne filmy amerykańskie. Aktorzy oraz aktorki występujące w takich filmach stają się zazwyczaj bardzo znani na całym świecie. Panuje przekonanie, że aktorstwo to bardzo dochodowy zawód, jednak jest to prawdą jedynie w odniesieniu do wąskiej grupy najbardziej znanych aktorów.

Filmy często są oznaczane kategoriami wiekowymi, określającymi wiek widzów, dla których są przeznaczone. Główne kryteria tej klasyfikacji to seks i przemoc.

Do niedawna za największe zaplecze produkcji filmowej uchodziło amerykańskie Hollywood. Obecnie najwięcej filmów na świecie powstaje w Indiach. Ośrodek kinematograficzny w Bombaju określany jest często jako Bollywood. Produkuje się tam nie tylko najwięcej filmów, lecz także najdłuższe. Średnio indyjski film trwa około 3 godzin. Filmy indyjskie jednak, ze względu na ich kulturową specyfikę znane są prawie wyłącznie w Indiach. Trzecią wielką potęgą filmową staje się obecnie kinematografia chińska z ośrodkami produkcyjnymi w Hong Kongu i Szanghaju. Tylko te trzy kinematografie - amerykańska, indyjska i chińska są samowystarczalne, tzn. nie potrzebują dotacji mecenasów państwowych i prywatnych. Inne kinematografie narodowe, ze względu na małe obszary dystrybucji kinowej i telewizyjnej, są najczęściej dofinansowywane przez ministrów kultury lub przez telewizje publiczne.

*Kino - miejsce, w którym publicznie wyświetla się filmy. Zazwyczaj składa się projektora, ekranu i foteli dla widzów.

Ważniejsze filmowe horrory poszczególnych dziesięcioleci

początek XX wieku

- Student z Pragi (1913, reż. Paul Wegener, Stellan Rye)
- Gabinet doktora Caligari (1919, reż. Robert Wiene)

lata 20. XX wieku

- Golem (1920, reż. Paul Wegener, Carl Boese)
- Dr Jekyll i Mr Hyde (1921, reż. John S. Robertson); liczne późniejsze adaptacje powieści Stevensona
- Zmęczona smierć (1921, reż. Fritz Lang)
- Nosferatu – symfonia grozy (1922, Friedrich Wilhelm Murnau)
- Gabinet figur woskowych (1924, reż. Leo Birinsky, Paul Leni)
- Upiór w operze (1925, Rupert Julian, Edward Sedgwick, Lon Chaney)
- Pies andaluzyjski (1929, reż. Luis Bunuel); film surrealistyczny, uważany jednak za jeden z pierwszych, w którym pojawił się gore

lata 30. XX wieku

- Dracula (1931, Tod Browning – wersja angielska, George Melford, Enrique Tovar Ávalos – wersja hiszpańska); liczne remaki
- M jak morderca (1931, Fritz Lang)
- Frankenstein (1931, James Whale); najwybitniejsza ekranizacja powieści Mary Shelley z Borisem Karloffem w roli monstrum.
- Mumia (1932, reż. Karl Freund)
- Niewidzialny człowiek (1933, reż. James Whale)

lata 40. XX wieku

- Wilkołak (1941, reż. George Wagger)
- Portret Doriana Graya (1945, reż. Albert Lewin)

lata 50. XX wieku

- Godzilla 1954, reż. Ishirô Honda); horror science-fiction, pierwszy z wielu z Godzillą.
- Inwazja porywaczy ciał (1956, reż. Don Siegel; horror science-fiction
- Blob, zabójca z kosmosu (1958, reż. Irvin S. Yeaworth Jr.)
- Dracula (1958, reż. Terence Fisher); pierwszy remake wytwórni Hammer Films
- Mucha (1958, reż. Kurt Neumann) – remaki w 1986 i 2005 r.
- Psychoza (1960, reż. Alfred Hitchcock); dwa sequele

lata 60. XX wieku

- Zagłada domu Usherów (1960, reż. Roger Corman)
- Kruk (1963, reż. Roger Corman; komediohorror)
- Nawiedzony dom (1963, reż. Robert Wise)
- Ptaki (1963), reż. Alfred Hitchcock)
- Kwaidan, czyli opowieści niesamowite (1964, reż. Masaki Kobayashi); horror w świecie samurajów
- Grobowiec Ligei (1965, reż. Roger Corman)
- Trzy kroki w szaleństwo (1967, reż. Roger Vadim, Federico Fellini, Louis Malle)
- Bal wampirów (1967, reż. Roman Polański); komediohorror
- Dziecko Rosemary (1968, reż. Roman Polański)
- Noc żywych trupów (1968, reż. George A. Romero); liczne sequele, ostatni – 1993; liczne remaki

lata 70. XX wieku

- Ostatni dom na lewo (1972, reż. Wes Craven)
- Opowieści z krypty (1972, reż. Freddie Francis); nowele, kilka kontynuacji
- Egzorcysta (1973, reż. William Friedkin); dwa sequele i prequel
- Nie oglądaj się teraz (1973, reż. Nicolas Roeg)
- Samochody, które zjadły Paryż (1974, reż. Peter Weir)
- Teksańska masakra piłą mechaniczną (1974, reż. Tobe Hooper); 2003 – remake
- seria Szczęki (pierwszy film – 1975, ostatni – 1987, reż. Steven Spielberg)
- Carrie (1976, reż. Brian de Palma); sequel – 1997
- seria Omen (1976, reż. Richard Donner); dwa sequele, ostatni – 1981)
- Ostatnia fala (1977, reż. Peter Weir)
- seria Halloween (pierwszy film – 1978, ostatni – 2002, reż. John Carpenter)
- Cannibal Holocaust (1979, reż. Ruggero Deodato)
- Horror Amityville (1979, reż. Stuart Rosenberg); 2005 – remake
- Obcy – 8. pasażer Nostromo (1979, reż. Ridley Scott) i liczne sequele
- seria Piątek 13. (pierwszy film – 1980, ostatni – 2003, reż. Sean S. Cunningham)
- Lśnienie (1980, reż. Stanley Kubrick)

lata 80. XX wieku

- seria Piątek 13. (pierwszy film – 1980), reż. Sean S. Cunningham
- seria Martwe zło (pierwszy film – 1981, ostatni – 1993, reż. Sam Raimi)
- Skowyt (1981) reż. Joe Dante); liczne sequele
- Cannibal Ferox (1981, reż. Umberto Lenzi)
- Duch (Poltergeist, 1982, reż. Steven Spielberg)
- Coś (1982, reż. John Carpenter)
- Strefa mroku (1983 reż. Joe Dante, George Miller, John Landis, Steven Spielberg)
- Twierdza (1983, reż. Michael Mann)
- Zagadka nieśmiertelności (1983, reż. Tony Scott)
- seria Koszmar z ulicy Wiązów (pierwszy film – 1984, ostatni – 2003, reż. Wes Craven)
- Dzieci kukurydzy (1984, rez Fritz Kiersch) i kilka sequeli
- Gremliny rozrabiają (1984, reż. Joe Dante i Gremliny II (1990); komediohorrory
- Autostopowicz (1986, reż. Robert Harmon)
- Sklepik z horrorami (1986, reż. Frank Oz); musical – czarna komedia, remake filmu Rogera Cormana z 1960
- Książę ciemności (1987, reż. John Carpenter)
- Fatalne zauroczenie (1987, reż. Adrian Lyne)
- Hellraiser: Wysłannik piekieł (1987, reż. Clive Barker)
- Nekromantik (1987, reż. Jörg Buttgereit)
- Zły smak (1987, reż. Peter Jackson)
- Laleczka Chucky (1988, reż. Tom Holland); kilka sequeli
- Smętarz dla zwierzaków (1989, reż. Mary Lambert); sequel – 1992

lata 90. XX wieku

- Candyman (1992, reż. Bernard Rose)
- Martwica mózgu (1992, reż. Peter Jackson)
- Milczenie owiec (1991, reż. Jonathan Demme)
- Mary Shelley's Frankenstein (1994, reż. Kenneth Branagh)
- Wilk (1994, reż. Mike Nichols)
- Wywiad z wampirem (1994, reż. Neil Jordan)
- Krzyk (1996, reż. Wes Craven); dwa sequele, ostatni – 2000
- seria The Ring - krąg (1998, reż. Hideo Nakata); sequel i prequel, ostatni
- Blair Witch Project (1999, reż. Daniel Myrick, Eduardo Sánchez)
- Oszukać przeznaczenie (2000, reż. James Wong);

początek XXI wieku

- Hannibal (2001, reż. Ridley Scott)
- Hannibal (2001, reż. Victor Salva)
- Czerwony smok (2002, reż. Brett Ratner)
- Oszukać przeznaczenie II (2002, reż. David R. Ellis)
- Resident Evil (2002, reż. Paul W. S. Anderson)
- The Ring (2002, reż. Gore Verbinski)
- Freddy kontra Jason (2003, reż. Ronny Yu)
- Piła (2004, reż. James Wan)
- Dark Water - fatum (2005, reż. Walter Salles)

Polskie horrory

- Lokis (1970) reż. Janusz Majewski
- Wilczyca (1982) i Powrót wilczycy (1990) reż. Marek Piestrak
- Widziadło (1983) reż. Marek Nowicki
- Medium (1985) reż. Jacek Koprowicz
- Opowieści niezwykłe (1963-1968) – 6-odcinkowy serial telewizyjny

AUTOR: REQUIEM